پس از گندم، دومین محصول زراعی مهم جهان برنج است، که در مناطق گرم و مرطوب استوایی کشت می‌شود. سطح زیر کشت برنج در جهان، حدود 154میلیون هکتار، تولید سالیانه شلتوک برنج حدود 745میلیون تن و متوسط عملکرد آن حدود 5تن در هکتار است (فائو، 2015). کشور ایران با بیش از 500هزار هکتار سطح زیر کشت برنج و تولید بیش از 2میلیون تن شلتوک، یکی از کشورهای مهم تولید کننده برنج در منطقه خاورمیانه است (آمارنامه وزارت جهاد کشاورزی، 1394). تکنولوژی نوین در بازده و عملکرد بیشتر، گام‌های موثری را پیموده است. محلول‌پاشی و سمپاشی مزارع برنج با پهپاد یکی از راه‌های رسیدن به تولید پایدار این محصول دارد.
مناطق مساعد برای کشت و رشد برنج در ایران، دامنه گسترده‌ای از شمال کشور تا جنوب است که به‌علت وجود آب کافی و خاک حاصلخیز در شمال کشور، بیشترین سطح زیر کشت برنج، در اراضی شمالی می‌باشد.
قبل از شروع به کشت یک محصول لازم است اطلاعات اولیه از آن محصول را داشته باشیم. این شناخت به کشاورز کمک می‌کند تا در صورت بوجود آمدن مشکل، اقدام غیرضروری و اشتباهی انجام ندهد و مدیریت زراعی بهتری داشته باشد. با توجه به بالا بودن نیاز آبی برنج در مقایسه با سایر محصولات، استفاده از اصول و روش‌های کشت و آبیاری مناسب با هدف کاهش مصرف آب بسیار حائز اهمیت است.
کاشت برنج:
کشت برنج به 4 روش اصلی انجام می‌شود:
- کشت مستقیم در بستر خشک (خشکه‌کاری)
- کشت مستقیم در بستر مرطوب
- کشت مستقیم در بستر آبی یا غرقاب
- کشت نشایی یا نشاکاری در شرایط غرقاب
تفاوت این روش‌ها با یکدیگر در نحوه آماده‌سازی زمین (خاک‌ورزی)، روش استقرار گیاه و یا هر دو است. کشت مستقیم قدیمی‌ترین روش استقرار برنج است. نشاءکاری روشی پر هزینه بوده و نیروی کارگری زیادی را می‌طلبد اما فقط یک سوم سطح زیر کشت برنج به کشت مستقیم اختصاص دارد. در کشت مستقیم در مقایسه با روش نشاءکاری، هزینه کارگر و زمان مورد نیاز برای کاشت یک هکتار برنج، با استفاده از ماشین خطی‌کار به ترتیب به یک هفتم و یک بیستم کاهش می‌یابد. معرفی ماشین‌آلات مناسب کشت مستقیم برنج، توسعه علف‌کش‌های مناسب کشت مستقیم و کاهش مصرف آب در کشت مستقیم، نشان دهنده جایگزین شدن این روش با روش نشاکاری در آینده می‌باشد.
برنج در مقایسه با سایر محصولات زراعی، بیشترین مصرف آب را دارد و یکی از روش‌های جایگزین کشت معمولی برنج برای حل این مشکل، روش خشکه‌کاری است. خشکسالی رخ داده شده در سال‌های اخیر باعث بوجود آمدن کم آبی شده که یکی از راه‌های غلبه بر آن کشت برنج به روش خشکه‌کاری است.
از مزایای استفاده از روش خشکه کاری برنج در شالیزارها، می‌توان کاهش مصرف انرژی و کاسته شدن از زحمت کشاورز نسبت به روش تهیه خزانه و کاهش 40 درصدی هزینه ها، یکنواختی در سبز شدن مزرعه و رسیدن محصول، امکان استفاده از کمباین برای برداشت و نیز کاشت مستقیم در سطح وسیع و با سرعت بالا و جلوگیری از هدر رفتن کود و افزایش اکسیژن خاک و کاهش ترکیبات سمی خاک و افزایش آزادسازی آمونیوم و کاهش بیماری ها، حشرات و خم نشدن ساقه برنج و کاهش مصرف حشره کش های آلوده کننده آب و خاک و کاهش نیاز به انرژی و اجرای آسان مدیریت مزرعه، استفاده بهتر از نهاده ها به دلیل عمق کشت مناسب و تراکم یکنواخت و کاهش 50 % میزان مصرف بذر در واحد سطح را ذکر نمود.
در طول سال‌های گذشته اقداماتی در جهت تولید ارقام اصلاح شده پرمحصول، مقاوم به بیماری‌ها و آفات و مقاوم به تنش‌های مختلف محیطی انجام شده است. استفاده از این ارقام علاوه بر افزایش عملکرد، کیفیت محصول را به‌دنبال خواهد داشت.
آبیاری برنج:
هدف استفاده از فناوری‌های مختلف آبیاری، افزایش بهره‌وری آب مصرفی و راندمان کاربرد آب است. کاهش مصرف آب در هر نوبت و حذف آبیاری‌های کم بازده از جمله این فناوری‌ها است.
روش‌ها و فناوری‌های جدید در مدیریت آب در مزارع:
- آبیاری کم فشار
- مدیریت آبیاری تناوبی در شالیزار
- آبیاری تلفیقی
- زهکشی میان فصل در شالیزار
کود:
این تصور که استفاده بیشتر از کود، منجر به تولید بیشتر می‌شود، کاملا اشتباه است. در حالی که کشاورزان می‌توانند با مدیریت درست مقدار و نحوه مصرف کود و نیز کاهش هزینه تولید به عملکردهای بیشتری دست یابند. برای مدیریت مناسب تغذیه مزارع برنج باید بدانیم چه نوع کودی، با چه روشی، به چه میزانی و در چه زمانی نیاز است.
کودها به منظور جبران عناصر غذایی مورد نیاز گیاه که خاک قادر به تامین آن‌ها نیست، مصرف می‌شوند. در افزایش عملکرد، بطور متوسط 35 تا 55 درصد از عوامل تولید، ناشی از مصرف بهینه کود است. در بیشتر موارد مقدار جذب شده عناصر غذایی از خاک برای دستیابی به رشد و عملکرد بهینه کافی نیست و با توجه به اینکه گیاهان از طریق برگ هم می‌توانند برخی از عناصر غذایی را جذب کنند، بنابراین محلول‌پاشی در چنین شرایطی پاسخگو خواهد بود. همچنین زمانی که کمبود یک عنصر در گیاه دیده می‌شود، استفاده از محلول‌پاشی سریع‌تر از مصرف خاکی نیاز گیاه را برطرف می‌کند.
با توجه به اینکه در محلول‌پاشی به کمک پهپاد، به‌دلیل عمود پرواز بودن پرنده و جریان هوایی که در نزدیکی زمین ایجاد می‌کند، محلول به تمام سطوح گیاه و همچنین زیر سطح برگ‌ها می‌رسد، می‌توان برای محلول‌پاشی و تغذیه گیاه از طریق برگ از پهپاد استفاده کرد. همچنین برخلاف روش‌های سنتی، در اثر رفت و آمد ماشین‌های کشاورزی فشردگی خاک و لهیدیگی گیاه اتفاق نمی‌افتد. برای مشاهده مزایای استفاده از پهپاد نسبت به روش‌های سنتی به مقاله‌ی مزایای سمپاشی با پهپاد مراجعه کنید.
در محلول‌پاشی باید به نکات زیر توجه کرد:
- محلول‌پاشی در عصر موثرتر خواهد بود.
- رطوبت بالای 70 درصد و دمای کمتر از 29 درجه سانتی‌گراد شرایط بهتری برای محلول‌پاشی است.
- آبیاری پس از محلول‌پاشی توصیه می‌شود.
- استفاده از مویان و اوره در جذب بهتر عناصر موثر است.
- بهتر است در هنگام محلول‌پاشی سرعت باد کم باشد.
- PH محلول بهتر است بین 6 تا 8 باشد.
در طول دوره رشد گیاه، دو تا سه نوبت محلول‌پاشی در مراحل پنجه‌زنی، ظهور سنبله جوان و ظهور 10 درصد خوشه‌ها توصیه شده است.
آفات و بیماری‌های برنج:
در طی مراحل رشد، گیاه برنج با بیماری‌هایی مواجه می‌شود که کمیت و کیفیت محصول را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بیماری‌هایی مانند: بلاست، سوختگی غلاف برگ، پوسیدگی طوقه و ریشه، لکه قهوه‌ای، پوسیدگی ساقه، پوسیدگی غلاف برگ پرچم و تغییر رنگ خوشه‌ها هر ساله خسارات چشمگیری به محصولات و کشاورزان وارد می‌کنند. برخی بیماری‌ها با مساعد بودن شرایط محیطی، در منطقه یا محلی به صورت همه‌گیر در می‌آیند و در برخی سال‌ها خسارات غیر قابل جبرانی وارد می‌کنند.
به منظور مبارزه اصولی با بیماری‌ها ایجاد آگاهی برای کشاورزان ضروری است. از جمله راه‌های پیشنهادی به شرح زیر می‌باشد:
- کاشت ارقام مقاوم و یا متحمل
- تناوب کاشت ارقام پر محصول و محلی برای کاهش بیماری‌هایی مانند سوختگی غلاف برگ
- مصرف بهینه و متعادل کودها و به خصوص مصرف تقسیطی کودهای ازته
- مدیریت صحیح آب در مزرعه
- سمپاشی خزانه با محلول قارچ‌کش در صورت آلودگی خزانه به بیماری‌هایی مانند لکه قهوه‌ای و بلاست
- سمپاشی با سموم مناسب در مرحله پنجه‌زنی، برای مبارزه با بیماری بلاست در ارقام حساس (در صورت مساعد بودن شرایط آب و هوایی و پیش‌بینی گسترش بیماری)
- رعایت توصیه‌های غیرشیمیایی و سمپاشی، برای مبارزه با بیماری سوختگی غلاف برگ، پوسیدگی غلاف برگ پرچم و بیماری تغییر رنگ خوشه‌ها
- سم‌پاش مزرعه در ساعات خنک روز
- خودداری از اختلاط سموم و کودهای مایع
جدی‌ترین و زیان‌آورترین آفت برنج، کرم ساقه‌خوار نواری است که در تمام مراحل رشد برنج، بوته را درگیر و آلوده می‌کند و باعث کاهش عملکرد محصول می‌شود. به‌طور معمول این آفت سالیانه موجب خسارتی 5-10 درصدی و در شرایط طغیان، بیش از 60 درصد محصول را نابود می‌کند. در اواسط مرحله‌ی رویشی، آلودگی باعث زردی و خشکیدگی پنجه‌ی اصلی گیاه برنج و در مرحله زایشی موجب سر سفیدی خوشه می‌شود. روش‌های مختلفی برای کنترل کرم ساقه‌خوار نواری، از زمان ظهور وجود دارد که کنترل شیمیایی مهم‌ترین روش در مدیریت انبوه این آفت است. همچنین بهتر است، با توجه به وضعیت رشد آفت، زمان سمپاشی یک هفته قبل از انتقال نشاها به زمین اصلی باشد.
محلول‌پاشی و سمپاشی مزارع برنج با پهپاد، علاوه بر مزایای ذکر شده در قسمت کود، برای سموم آفات و بیماری‌های برنج نیز قابل استفاده است. زیرا با افزایش چشمگیر سرعت سمپاشی (نزدیک به 30 هکتار در روز)، کاهش آب مصرفی (تنها 10 لیتر در هکتار) و یکنواختی در پاشش سم، مبارزه هوشمندی را به دنبال خواهد داشت. برای اطلاع از سایر مزیت‌ها به مقاله مزایای سمپاشی با پهپاد مراجعه کنید.
علف هرز:
در گیاه برنج علاوه بر آفات و بیماری‌ها، علف‌های هرز هم می‌توانند خسارت‌زا باشند. علف‌های هرز با رقابت با محصول اصلی بر سر جذب نور، آب، مواد غذایی و زمین، موجب کاهش عملکرد برنج شده و باعث کاهش ارزش اقتصادی آن می‌شوند. اگر علف‌های هرز به موقع کنترل نشوند باعث بروز خسارت سنگین به محصول می‌شوند. بر اساس گزارش فائو، میزان خسارت آفات در برنج آسیا 15 درصد، بیماری‌ها 12درصد و علف‌های هرز 8/11درصد است. خسارت علف‌های هرز در مزارع برنج 45درصد و خسارت آفات و بیماری‌ها به ترتیب 30 و 20درصد گزارش شده است. میزان کاهش محصول ناشی از خسارت علف هرز به عواملی همچون روش کشت، نوع رقم برنج، فاصله کاشت و مصرف کود ازته بستگی دارد و گاهی کشاورزان برای کنترل آن مجبور به دو تا سه بار وجین مزرعه می‌شوند و حتی پس از کنترل به طور متوسط 10 تا 25درصد خسارت برآورد شده است.
بنابراین کنترل و مدیریت صحیح علف‌های هرز نقش مهمی در جلوگیری از کاهش محصول و خسارات دارد. کنترل علف‌های هرز برنج باید از خزانه شروع شود و می‌توان از روش‌های مختلف مدیریت‌های زراعی، مبارزه بیولوژیکی و مبارزه شیمیایی به شکل محلول‌پاشی استفاده کرد.
در مبارزه بیولوژیکی از موجوداتی مانند ماهی، قورباغه و اردک برای کنترل علف‌های هرز برنج استفاده می‌کنند. کشت همزمان اردک، برنج و ماهی در شالیزارها برای مبارزه با علف‌های هرز و آفات در برخی کشورها استفاده می‌شود.
علف‌کش‌ها در کشت مستقیم برنج بسیار اهمیت دارند. زیرا علف‌های هرز و برنج به صورت همزمان سبز می‌شوند. نکاتی که در استفاده از علف‌کش باید مورد توجه قرار گیرد عبارتند از:
- بهترین زمان برای مبارزه با علف هرز برنج تا زمان دو برگی شدن گیاه است.
- اگر علف‌کش بلافاصله بعد از انتقال نشا مصرف شود باعث آسیب دیدن نشا می‌شود زیرا ریشه‌های برنج نسبت به علف‌کش‌ها حساسیت بالایی دارند.
- برای از بین بردن علف‌های هرز پس رویشی در خزانه، از سموم مناسب در مرحله 2 تا 3برگی علف هرز سوروف به صورت محلول‌پاشی استفاده می‌شود.
- علف‌کش باید زمانی به کار برود که تا 5 تا 6 ساعت پس از محلول‌پاشی بارندگی نباشد.
- یک روز قبل از سمپاشی آبیاری قطع شود و دو روز بعد از سمپاشی دوباره جریان آب برقرار شود.
- برخی سموم تماسی هستند و لازم است برای تاثیر بیشتر با خود علف هرز مانند سوروف تماس داشته باشد.
امروزه تکنولوژی نوین استفاده از پهپادها در مراحل مختلف مدیریت‌های زراعی و گیاه‌پزشکی بسیار مورد توجه واقع شده است. در امر مبارزه با علف‌های هرز، به دلیل نوع پاشش خاص و نحوه پرواز پهپادها، می‌توان از این تکنولوژی استفاده کرد و شاهد تاثیر بیشتر سموم، به خصوص سموم تماسی بود. سمپاشی مزارع برنج با پهپاد با توجه به مزایایی که دارد به افزایش بهره‌وری صنعت کشاورزی کمک نموده است. برای مطالعه این مزایا به مقاله مزایای سمپاشی با پهپاد در صفحه بلاگ مراجعه کنید.
سمپاشی مزارع برنج با پهپاد:
مطالب ذکر شده در این مقاله بیانگر این است که محلول‌پاشی و سمپاشی مزارع برنج با پهپاد موجب می‌شود تا تغذیه گیاه و سلامت گیاه و محصول مدیریت بهتری پیدا کند و بهره‌وری بیشتری از انرژی‌های مصرف شده کسب شود. شرکت شریف اگربات آماده ارائه خدمات آموزشی، تهیه پرنده‌های سم‌پاش و اجرای عملیات سمپاشی به صورت حرفه‌ای می‌باشد. برای رزرو و هماهنگی با ما تماس بگیرد. برای دیدن فیلم‌های پروژه‌های اجرا شده و اطلاع از دوره ها ما را در صفحه اینستاگرام دنبال کنید.
منابع:
- عرفانی مقدم، رحمان.، علیرضا نبی‌پور و محمد زمان نوری. 1397. دستورالعمل تولید برنج سالم در شرایط کشاورزی پایدار. موسسه تحقیقات برنج کشور.
- نژادسبهانی، اسماعیل. ۱۳۹۰. خشکه‌کاری برنج در خوزستان، اولین همایش ملی راهبردهای دستیابی به کشاورزی پایدار، اهواز، دانشگاه پیام نور استان خوزستان.
- خسروی، وحید. 1397. مدیریت بیماری های مهم برنج. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی مازندران.
- بی‌نام. 1397. مدیریت کرم ساقه‌خوار نواری در کشت مجدد برنج. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی مازندران.
- ولایی، افشین.، مژگان یوسفی دیلمی، مرتضی نصیری و محسن عمرانی. 1397. دستورالعمل اجرایی مدیریت علف های هرز برنج. سازمان حفظ نباتات.
- یعقوبی، بیژن و مریم رجبیان، 1398. مروری بر کشت مستقیم برنج با تاکید بر مدیریت علف‌های هرز. انتشارات موسسه تحقیقات برنج کشور.
- عمواقلی طبری، مهرداد. 1398. کنترل ساقه‌خوار نواری برنج، Chilo supperessalis W. به روش مکانیکی. موسسه تحقیقات برنج کشور.
