یکی از مهم‌ترین آفات غلات، مخصوصا گندم و جو، سن گندم با نام علمی Eurygaster Integriceps است. هر ساله در اغلب نقاط ایران خسارات کمی و کیفی بسیاری را به محصول وارد می‌کند، به طوری که موجب کاهش عملکرد 20-30 درصد در جو و 50-60 درصد در گندم می‌شود و برای مقابله با آن سالانه حدود یک و نیم میلیون هکتار از مزارع کشاورزی نیاز به سم‌پاشی دارند (عسگری، 1396). در این مقاله توضیح داده خواهد شد که برای مبارزه شیمیایی و سم‌پاشی مزارع درگیر به آفت سن می‌توان از روش مبارزه با سن گندم بکمک پهپاد استفاده کرد. همچنین به خسارات ناشی از سن گندم و روش‌های دیگر مبارزه با این آفت پرداخته می‌شود.
اگر بیش از 5 درصد دانه‌های گندم، سن زده باشند، خمیر نانوایی حاصل از آن، شل و بی قوام خواهد بود، مقاومت کمتری موقع مخلوط شدن دارد و به سختی قابل حمل و نقل است. و در نهایت نان حاصل از این خمیر کم حجم و خواص حسی ضعیفی (بافت، رنگ، رایحه و مزه) خواهد داشت و از نظر شکل غیرعادی خواهد بود.
شیوه زندگی و مشخصات آفت سن
سن گندم یک نسل در سال دارد که هر کدام از آن‌ها حدودا یک سال زنده می‌مانند. به طور کلی سن گندم سه مرحله زندگی جداگانه در سال به شرح زیر دارد:
مرحله اول، تولید مثل و تکامل در مزرعه است که با جفت‌گیری، تخم‌گذاری و تکامل پورگی مشخص می‌شود. رنگ تخم تازه آن سبز روشن است و پس از 2 الی 3 روز نقطه‌های ریز تیره‌ای روی سطح آن ظاهر می‌شود. پس از گذشت حدوداً یک هفته از تخم‌ریزی، لکه‌ای قرمز رنگ به شکل لنگر کشتی در زیر پوسته تخم ایجاد می‌شود و حدودا 10 روز بعد از تخم‌ریزی، نوزاد سن خارج می‌شود.
مرحله دوم فاز غیر فعال است. در این مرحله حشرات کامل در طول تابستان، پاییز و زمستان به حالت دیاپوز می‌روند. در حشرات، دیاپوز دوره‌ای است که رشد و نمو متوقف می‌شود. در واقع به صورت یک سازگاری برای بقا است که در شرایط نامطلوب و برگشت‌پذری به صورت فصلی رخ می‌دهد.زمستان‌گذرانی سن در زیر گیاهان مرتعی و گاهی درختان جنگلی، زیر سنگ‌ها و برگ‌های خشک، در نواحی معتدل به زمستان گذرانی و در نواحی گرمسیر معمولا تابستان گذرانی می‌کنند. این موضوع روشی برای بقا در دوره‌های فصل خشک و فقدان غذا است.
و در نهایت مرحله سوم، مهاجرت از کوه به مزارع و یا برعکس مهاجرت از مزارع به اماکن زمستان گذرانی است. به این عمل پرواز سن‌ها و رسیدن به مزارع گندم و جو، ریزش سن مادر می‌گویند. ریزش از یک تا سه مرحله انجام می‌شود و بیشترین ریزش آن زمان پنجه‌زنی تا خوشه‌دهی گندم است.
نحوه خسارت سن به گندم
خسارت سن مادر منحصراً کمی است. در حالی که خسارت پوره‌ها و حشرات کامل نسل جدید هر دو جنبه کمی و کیفی را دارد. خسارت کیفی سن گندم به تخریب دانه‌ها منجر می‌شود و عموما حمله به دانه‌ها توسط پوره‌های مادر انجام می‌شود.
خسارت سن گندم ناشی از تغذیه آن از شیره گیاهی و تزریق بزاق به داخل نسوج گیاهی است. حمله آفت در مراحل اولیه باعث جلوگیری از ساقه رفتن بوته‌ها و در مراحل بعدی باعث خشک شدن ساقه‌ها، تمام یا قسمتی از سنبله‌ها می‌شود و درجات مختلفی از پوک شدن دانه‌ها را به همراه دارد. سن گندم ترکیبات شیمیایی را درون دانه غلات وارد می‌کند و همین موضوع باعث کاهش کیفیت آرد حاصل از غلات می‌شود. به همین علت است که خسارت سن گندم کمی و کیفی است.
راه‌های کنترل و مبارزه با سن گندم
در صورتی که با آفت سن گندم به موقع مبارزه و روش‌های کنترل آن پیش گرفته نشود، جمعیت آن برای سال‌های آینده زیاده می‌شود و طغیان می‌کنند. برای مبارزه، روش‌های متعدد و نیز تلفیقی پیشنهاد شده است:
کنترل مکانیکی:
شامل جمع‌آوری حشرات بالغ از مناطق زمستان‌گذران است.
کنترل زراعی:
- استفاده از گیاهان زراعی و غلات زودرس: استفاده از این روش موجب می‌شود که برداشت محصول قبل از خروج پوره های سن از تخم انجام شود.
- شخم مزارع رها شده پس از ریزش سن مادر: مناسب‌ترین زمان شخم موقعی است که پوره‌ها از تخم خارج شده‌اند و هنوز به سن کامل نسل جدید تبدیل نشده‌اند.
- رعایت تناوب زراعی با محصولاتی مانند نخود و عدس.
کاربرد گیاهان مقاوم:
برخی از ارقام جو و گندم مقاومت بیشتری در مقابل تغذیه و خسارت سن گندم دارند. برای استفاده از ارقام توصیه شده براساس منطقه از کارشناس ترویج کمک و مشورت گرفت.
کنترل زیستی:
سن گندم دارای دشمنان طبیعی زیادی است که هم در مزرعه و هم در مناطق زمستان‌گذران به صورت حشرات مفید جمعیت این آفت را کاهش می‌دهند و آن را کنترل می‌کنند. یک نوع زنبور و مگس از جمله حشرلتی هستند که در مراحل مختلف زندگی، از سن تغذیه می‌کنند.
همچنین میکروب‌ها، به ویژه قارچ‌های بیمارگر در مناطق زمستان‌گذران مهم هستند. یکی از روش‌های کنترل این آفت، استفاده از نوعی قارچ خاص به نام بووریا باسیانا در پناهگاه‌های زمستانه است.
سن‌های زمستان‌گذران در اسفند ماه بیشتر تحت تاثیر آلودگی قارچ قرار می‌گیرند. بنابراین با آلوده‌سازی پناهگاه‌های زمستانی سن گندم با این قارچ و حمله به این آفت، تعداد زیادی از سن‌های زیر بوته‌ها از بین می‌روند و یا اینکه آلودگی را با خود به مزرعه می‌برند و جمعیت آن‌ها را برای سال آینده کاهش می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که بارندگی، رطوبت خاک و تجمع زیاد سن زیر بوته‌ها، مانع شیوع این آفت می‌شوند.
کنترل شیمیایی:
برای انجام مبارزه شیمیایی با سن گندم ابتدا باید از طریق نمونه‌گیری تعداد سن‌های گندم در سطح مزرعه مشخص گردد. برای کنترل شیمیایی سن به روش صحیح و موثر باید با کارشناسان مجرب مشورت شود. توصیه‌های کارشناسان براساس نمونه‌برداری‌ها و تعداد سن موجود در نمونه‌ها است. در حال حاضر سموم دسیس و فنیتریتیون توسط محققان پیشنهاد شده است که نوع، زمان و نحوه مصرف آن‌ها باید با توصیه و نظارت کارشناسان ذیربط انجام شود.در صورت لزوم توصیه می‌شود. البته حائز اهمیت است که سم‌پاشی استفاده از این سموم باید با نظر کارشناس و دوز و زمان توصیه شده توسط آن باشد. سم‌پاشی مزارع گندم سن زده را می‌توان از فناوری نوین مبارزه با سن گندم بکمک پهپاد استفاده کرد که در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت.
مبارزه با سن گندم بکمک پهپاد
سموم حشره‌کش، باید از فروشگاه‌های مجاز تهیه شوند و استاندارد باشند. برای دستیابی به کارایی وبازدهی باید از مکانیزاسیون خوب، سم‌پاش‌های حرفه‌ای و خدمات سم‌پاشی خوب استفاده کرد. در همین راستا می‌توان، از روش جدید مبارزه با سن گندم بکمک پهپاد استفاده کرد.
مبارزه و کنترل با آفت سن گندم الزامی است و در صورت عدم مقابله به موقع با آن، در سال‌های آینده به شدت طغیان خواهد کرد. بنابراین با مشاهده اولین علائم از این آفت، باید سریعا اقدام به مبارزه نمود. روش مبارزه با سن گندم بکمک پهپاد به علت سرعت بالای حرکت پهپاد، امکان اجرای عملیات را در زمانی کوتاه و با سرعتی چشمگیر فراهم می‌کند. برای اطلاع سایر مزیت‌های این روش به مقاله مزایای سم‌پاشی با پهپاد مراجعه فرمایید.
تیم حرفه‌ای و کارآزموده شرکت شریف اگربات آماده ارایه خدمات در امر مبارزه با سن گندم بکمک پهپاد می‌باشد. برای هماهنگی و رزرو زمان به صفحه سم‌پاشی با پهپاد مراجعه و فرم مربوطه را پر فرمایید. در اسرع وقت با شما تماس حاصل می‌شود. همچنین می‌توانید ما را در صفحه اینستاگرام دنبال کنید.
بهبود کیفیت آرد گندم‌های سن زده
امروزه محققین برای بهبود کیفیت آرد حاصل از گندم‌های سن زده توصیه‌های مفیدی را داشته‌اند. مانند: بخار دادن دانه‌های آسیب دیده، استفاده از مواد افزودنی، افزودن صمغ و …. که برای مطالعه بیشتر می‌توان به نشریه بهبود ویژگی‌های نانوایی آرد گندم سن زده مراجعه کرد.
در سال زراعی 1399-1400 نیز، استان فارس بطور گسترده درگیر سن گندم بوده است و با توجه به اهمیت این موضوع شرکت شریف اگربات با تیم مجرب خود در این استان اقدام به مبارزه با سن گندم کرده است. برای دیدن فیلم و خبر آن به اخبار سایت مراجعه فرمایید.
منابع
- شهند، سعید،1392. دیاپوز در حشرات. دومین همایش ملی تغییر اقلیم و تاثیر آن بر کشاورزی و محیط زیست،ارومیه. قابل دسترس در: https://civilica.com/doc/245715
- عسگری، حسن. 1396. دستورالعمل کنترل زیستی سن گندم در مکان‌های زمستان‌گذران. مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور. دفتر شبکه دانش و رسانه‌های ترویجی.
- سامی، آرزو. 1398. سن گندم. مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان شهرضا. اداره ترویج کشاورزی.
- شیخ الاسلامی، زهرا و مهدی کریمی. 1399. بهبود ویژگی‌های نانوایی آرد گندم سن زده. مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی. دفتر شبکه دانش و رسانه‌های ترویجی.
- بی‌نام. 1396. مشارکت همگانی در مبارزه با سن گندم راهی به سوی افزایش تولید. معاونت بهبود تولیدات گیاهی، مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی و با همکاری مدیریت حفظ نباتات. سازمان جهاد کشاورزی استان تهران.
- بی‌نام. 1399. دستورالعمل و اطلاعیه‌ی فنی و اجرایی مبارزه با سن گندم. سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی، مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی و باهمکاری مدیریت حفظ نباتات، اداره رسانه‌های آموزشی.
